जेव्हा लोक त्यांच्या वैद्यकीय उपचारांसाठी त्यांच्या देशाबाहेर इतर कोणत्याही देशात जातात तेव्हा त्याला वैद्यकीय पर्यटन म्हणतात. काही दशकांपूर्वी,
कमी विकसित देशांतील
लोक त्यांच्या स्वत:च्या देशात उपलब्ध नसलेल्या वैद्यकीय उपचारांसाठी अत्यंत विकसित देशांतील प्रमुख वैद्यकीय केंद्रांमध्ये 'वैद्यकीय पर्यटन' करायचे. परंतु, अलीकडच्या
काळात अत्यंत विकसित देशांतील नागरिकांनी स्वस्त पण दर्जेदार वैद्यकीय उपचारांसाठी तिसऱ्या जगातील देशांमध्ये प्रवास सुरू केला आहे. स्वस्त असण्याव्यतिरिक्त,एखाद्याच्या
देशात कोणतेही वैद्यकीय उपचार उपलब्ध नसणे किंवा ते बेकायदेशीर असणे हे देखील वैद्यकीय पर्यटनाचे एक कारण आहे. वैद्यकीय पर्यटन ही पर्यटनाची नवीनआणि वाढणारी
शाखा मानली जाते.
भारतातील वैद्यकीय पर्यटन
भारत हे वैद्यकीय पर्यटनासाठी योग्य ठिकाण आहे ज्यामध्ये आरोग्य लाभांव्यतिरिक्त, जगातील सुंदर ठिकाणांना भेट देता येते. भारतात अत्यंत विशिष्ट वैद्यकीय सेवा, उपकरणे
आणि सुविधा उपलब्ध असल्याने पर्यटक मोठ्या संख्येने येथे येत आहेत. परदेशी पर्यटकांना दर्जेदार आणि परवडणारी आरोग्य सेवा पुरविण्यात भारत सक्षम होत आहे.
खालील फायद्यांमुळे भारत 'ग्लोबल हेल्थ टुरिझम'साठी एक प्रमुख गंतव्य बनण्याच्या प्रक्रियेत आहे:
(1) भारतातील वैद्यकीय सेवेची किंमत पाश्चात्य देशांपेक्षा सुमारे 30 टक्के कमी आहे आणि आग्नेय आशियातील सर्वात स्वस्त आहे.
(२) भाषा हा मुख्य घटक आहे जो वैद्यकीय आणि आरोग्य पर्यटनासाठी मोठ्या संख्येने परदेशी पर्यटकांना आकर्षित करतो. भारतात चांगले इंग्रजी बोलणारे डॉक्टर, मार्गदर्शक आणि वैद्यकीय कर्मचारी मोठ्या संख्येने आहेत. यामुळे परदेशी लोकांना भारतीय डॉक्टरांशी संबंध प्रस्थापित करण्याची सोय होते.
(३) भारतीय रुग्णालये कार्डिओलॉजी आणि कार्डिओथोरॅसिक शस्त्रक्रिया, सांधे बदलणे, प्रत्यारोपण, सौंदर्य उपचार, दंतचिकित्सा, ऑर्थोपेडिक शस्त्रक्रिया इत्यादींमध्ये प्रावीण्य मिळवत आहेत.
(4) भारतातील वैद्यकीय सेवांमध्ये संपूर्ण शारीरिक पॅथॉलॉजी, तपशीलवार शारीरिक आणि जननेंद्रियाची तपासणी, ऑडिओमेट्री, स्पायरोमेट्री, छातीचा एक्स-रे, 12 लीड ईसीजी, 2-डी इको कलर डॉपलर, गोल्ड स्टँडर्ड एक्स-रे बोन डेन्सिटोमेट्री, शरीरातील चरबीचे विश्लेषण, कोरोनरी रिस्क मार्कर, उच्च रिझोल्यूशन एमआरआय इत्यादींचा समावेश आहे.
(५) सर्व वैद्यकीय उपचार आणि तपासण्या अत्याधुनिक तंत्रज्ञानाने प्रगत निदान उपकरणे वापरून केल्या जातात.
(६) भारतीय डॉक्टरांना हृदयविकाराच्या यशस्वी शस्त्रक्रिया, अस्थिमज्जा प्रत्यारोपण, यकृत प्रत्यारोपण, ऑर्थोपेडिक शस्त्रक्रिया आणि इतर वैद्यकीय उपचारांमध्ये कौशल्य आहे.
(७) भारतातील वंध्यत्व उपचारांचा खर्च विकसित राष्ट्रांच्या तुलनेत जवळजवळ एक चतुर्थांश आहे. IVF आणि फुल स्पेक्ट्रम असिस्टेड रिप्रॉडक्टिव्ह टेक्नॉलॉजी (ART) सेवांसारख्या आधुनिक सहाय्यक प्रजनन तंत्रज्ञानाने भारताला वंध्यत्व उपचारांसाठी पहिली पसंती दिली आहे.
(8) प्रतीक्षा यादी नाही.
भारत सरकारने 18 डिसेंबर 2017 रोजी संसदेत सांगितले की भारतातील वैद्यकीय पर्यटनाचे मूल्य 2020 पर्यंत US$9 अब्ज पर्यंत पोहोचण्याची अपेक्षा आहे, जे 2015 मध्ये US$3 अब्ज होते. पर्यटन राज्यमंत्री केजे अल्फोन्स यांनी ही माहिती लेखी स्वरूपात दिली. लोकसभेत एका प्रश्नाला उत्तर. ते म्हणाले की, गेल्या काही वर्षांत भारत एक प्रमुख वैद्यकीय पर्यटन क्षेत्र म्हणून उदयास आला आहे. त्यांनी असेही सांगितले की वाणिज्य मंत्रालयाच्या 2016 च्या अहवालानुसार, भारत पहिल्या सहा वैद्यकीय-मूल्य-पर्यटन स्थळांपैकी आहे ज्यात थायलंड, सिंगापूर, मलेशिया, तैवान आणि मेक्सिको यांचाही समावेश आहे.
भाषांतरित